Keanu Reeves, Ronda Rousey, Serena Williams, Evander Holyfield, Sugar Ray Leonard, Anderson Silva of dichter bij huis onze eigen Bas Rutten, Milco Lambrecht, Ernesto Hoost, Bert Kops en Peter Aerts om er maar een paar te noemen; zij werden allemaal geïnspireerd door Bruce Lee. Hetzij door zijn films, hetzij door zijn filosofie of door zijn martial arts.
Hoe is het mogelijk dat zo’n kleine Aziatische jongeman in de laatste 15 jaar van zijn leven het volledige beeld van de krijgskunst heeft veranderd, en vele generaties tot op de dag van vandaag inspireert? Hij was vrijwel onbekend in de Verenigde Staten toen hij stierf. Zijn doorbraakfilm ‘Enter the Dragon’ werd minder dan een maand na zijn dood in juli 1973 uitgebracht. Hij is niet ouder geworden dan 32 jaar.
Een aantal weken geleden ging ik alleen op reis. Zo’n 7800 km is de afstand tussen mijn huis en Seattle. Mijn doel was het graf van Bruce Lee te bezoeken. Op een grijze zondagochtend stapte ik daar mijn hotel uit. Het motregende, maar de temperatuur was goed en er was weinig wind. Typisch Nederlands weer in Seattle. Het was een uur lopen naar de begraafplaats. Na bijna drie decennia les te hebben gegeven in Jeet Kune Do, staarde ik nu dan eindelijk naar het graf van de oprichter, Sijo Bruce Lee. Zijn zoon Brandon Bruce Lee ligt een halve meter naast hem. Het graf wordt sinds zijn dood in 1973 elke dag bezocht. Er liggen bloemen, fruit, geld en persoonlijke spullen van mensen uit de hele wereld. Ik ontmoette die ochtend mensen met een soortgelijk verhaal als dat van mij. Die ochtend trof ik mensen uit Australië, Engeland, Nieuw-Zeeland en uit het oosten van Amerika. We praatten over vechtsport, maar uiteraard ook over Bruce Lee zelf. Raar, want voor mijn gevoel was hij er een beetje bij. Ik vind het altijd leuk om te vertellen dat de overgrootvader van Bruce Lee een Nederlands-Joodse man uit Rotterdam was, met de naam Charles Bosman. Er zijn maar weinig mensen die dit weten!
Grafstenen
Het is een gekke gewaarwording om te poseren tussen twee grafstenen in. Moet ik lachend op de foto? Moet ik in de houding? Moet ik drie keer buigen? Het is een beetje onwennig en onwerkelijk om op deze plek te staan. Bruce Lee en met name zijn Jeet Kune Do spelen al sinds 1984 een zeer grote rol in mijn leven. Ik sprak vele jaren geleden met Bruce Lee’s vriend Taky Kimura over de dood van Bruce Lee. Waarbij Taky, heel raak, aangaf dat het beter is om te focussen op zijn leven, en op het heden; dus op zijn Jun Fan Jeet Kune Do: zijn legacy.
Toch blijft de dood van Bruce Lee een terugkerend onderwerp van speculatie.
Zelf heb ik getraind bij Bruce Lee’s goede vriend en leerling; Sifu Leo T. Fong, en bij een leerling van James Yimm Lee; Prof. Gary Dill. Naast het harde trainen, was er veel ruimte voor mooie gesprekken. Beiden hebben een heel andere kijk op Bruce’s dood. Prof. Dill keek meer als special agent naar deze zaak, terwijl Sifu Fong keek als goede vriend. Er waren toen al vele complottheorieën.
Werd Bruce geveld door een familievloek, drugs, jaloezie, een zakelijk dispuut of werd hij vermoord de Chinese maffia?
Een topfitte jongeman, snel, krachtig en dan zo maar ineens dood. Dat vraagt toch om wilde verhalen. Hoe Bruce Lee echt gestorven is? Natuurlijk wil je dit weten. De officiële verklaring uit de jaren ’70 is dat Bruce Lee stierf aan hersenoedeem, oftewel een zwelling van de hersenen. Deze zou zijn veroorzaakt door een reactie op een pijnstiller die hij voor hoofdpijn had genomen. Er is later nog een onderzoek in Hong Kong geweest. De conclusie van dit onderzoek luidde; ‘death by misadventure’ oftewel ‘een ongelukkige dood’.
Niet zo mysterieus
Als Nederlandse vertegenwoordiger van diverse Jeet Kune Do organisaties, o.a. Jeet Kune Do Branches, ontmoet ik veel voormalige Bruce Lee leerlingen en instructeurs, die daadwerkelijk toegang hebben tot de Bruce Lee familie en de Bruce Lee bibliotheek. Bruce Lee heeft enorm veel geschreven. Er zijn boeken, duizenden aantekeningen, dagboeken en agenda’s. Mijn gesprekken met andere Jeet Kune Do kenners, gaan natuurlijk altijd over de kwaliteit van Jeet Kune Do, en over de manier waarop Bruce Lee de martial arts veranderde, maar zeker ook over zijn einde. Wij zijn het erover eens dat zijn doodsoorzaak helemaal niet zo mysterieus is.
Bruce Lee is gestorven aan een hitteberoerte. Tegenwoordig alom bekend. Denk alleen maar aan de recentste editie van de Rotterdam Marathon. Helaas was er destijds nog nauwelijks kennis over.
We weten dat Bruce Lee zijn lichaam enorm trainde voor film ‘Enter the Dragon’. Hij zorgde ervoor dat hij ripped was tijdens de opnames en verkeerde in de perfecte vorm. Opvallend detail: hij had eerder zijn zweetklieren laten weghalen. De druk voor deze film, zijn status, zijn privélessen aan celebrities, slecht slapen, stress, en een zeer laag vetpercentage; maakten de samenloop van omstandigheden compleet. Op 10 mei 1973 stortte hij, in een geluidsstudio, voor de eerste keer in elkaar. Die dag werkte de airconditioning niet in die geluidsstudio. Hij werd met spoed naar het ziekenhuis gebracht en zijn leven werd gered. Die keer wel. Een goede week nam hij om bij komen, maar Bruce ging verder met de hectiek; trainen, opnames, gastoptredens, talkshows en dergelijke. Op 20 juli 1973 was hij bij collega-acteur Betty Ting Pei. Hij demonstreerde in haar appartement zijn gevechtsscènes. Bruce Lee klaagde over hoofdpijn en nam een aantal pijnstillers. Hij stierf kort daarna, in het appartement van Betty. Het was een van de heetste dagen in Hong Kong van dat jaar. In 1973 waren er nog geen sportdrankjes met elektrolyten, en al helemaal geen gedegen medische kennis over de gevolgen van oververhitting voor het lichaam. Als Bruce destijds de kennis van nu had, zou hij als topsporter te werk zijn gegaan, en zou dit ‘ongelukkige’ voorval nooit hebben plaatsgevonden.
Na mijn bezoek aan het graf van Bruce Lee vervolgde ik mijn pad naar Seattle’s China Town. Ik bezocht daar de locatie waar Bruce Lee zijn eerste Kung Fu Institute opende. Het pand is inmiddels een winkel geworden, een rare gewaarwording. Noem het geluk of toeval, maar er is op dat moment een grote Bruce Lee expositie in Seattle. De expositie is geweldig. Daar zie ik de zelfgemaakte apparaten die Bruce gebruikte om zijn lijf te trainen, custom made trapkussens, zijn handschoenen en een heel scala aan props uit films en series. Ook worden veel handgeschreven bladzijden getoond, die aangeven hoe hard Bruce Lee werkte en waar hij aan werkte. De expositie geeft een waardevol kijkje in het leven van Bruce Lee, de legende.
Echter, vanwege mijn gesprekken met Bruce Lee’s vrienden en leerlingen, blijkt deze legende ook een menselijke kant te hebben. Ik kan me nog goed herinneren dat ik voor het eerst hoorde dat Bruce Lee diverse buitenechtelijke relaties had, en dat hij zo nu en dan wiet rookte. Dat strookte in eerste instantie niet met mijn beeld van hem; Bruce Lee was tenslotte een rolmodel. En dat blijft hij, misschien wordt dat juist wel versterkt door zijn menselijke kant. Dat maakt het immers makkelijker je met hem te personaliseren. Ik leerde erg veel van hem, door niet alleen hard en veel te trainen, maar ook door veel te lezen, en nog belangrijker deze kennis toe te passen.
‘Absorb what is useful, discard what is not, and add what is uniquely your own’ is makkelijker gezegd dan gedaan. Het heeft jaren geduurd voordat ik bepaalde aspecten van zijn filosofie begreep. Hij spreekt over ‘simpliciteit, realiteit en individualiteit’. Het zoeken van je eigen Jeet Kune Do, en termen als ‘vormloze vorm’ en ‘be like water my friend’, maakten mijn weg soms wat moeilijk en mijn geduld werd vaak op de proef gesteld.
Wat mij enorm aantrekt is het zelf onderzoeken, en het niet zomaar klakkeloos de kennis van een ander als de waarheid zien. Zelf nadenken over de stof. Zelf onderzoeken of technieken voor jou werken.
Jeet Kune Do
Bruce Lee’s manier van zelfverdediging wordt ook wel ‘scientific street fighting’ genoemd, omdat Bruce alles zo wetenschappelijk bekeek. Het draait volgens hem om optimaal bewegen, geen onnodige bewegingen maken; dus van A naar B stoten, niet hoger trappen dan de heup, en zo snel mogelijk en dynamisch zijn.
Naast diverse boeken schreef Bruce vele honderden artikelen over Jeet Kune Do en zijn kijk op de martial arts. De artikelen zijn zeer gedetailleerd en gaan bijvoorbeeld over kinetische energie in zijn technieken, het ontwikkelen van spieren, het optimaliseren van snelheid en mentale aspecten in de martial arts. Vernieuwend voor zijn tijd, en nog steeds. Hij haalde het beste uit Wing Chun, westers boksen en het voetenwerk van het schermen. Alles tegen het licht houden door principes te volgen zoals eerder beschreven, namelijk simpliciteit, realiteit en individualiteit; dit maakte zijn Jeet Kune Do aantrekkelijk voor velen.
Hij schopte aardig tegen de gevestigde martial arts orde. Hij deed niet aan een bandensysteem zoals de bestaande budosporten lieten (en laten) zien. Bruce Lee chargeerde zelfs, dat een band niets meer was dan een manier om je broek omhoog te houden. Ook was er geen mooie tatami vloer nodig; geen grote foto’s van oude grootmeesters en geen ceremonies. Er is ook geen Jeet Kune Do tenue of pak. Het gaat tenslotte om de realiteit; dus lekker trainen met een paar sneakers en een spijkerbroek of trainingsbroek en met een t-shirtje aan. Een Jeet Kune Do training bestaat uit veel sparren, pressie-oefeningen, gespekt met technische kennis, en vooral zoeken wat bij jou past, binnen jouw mentale en fysieke mogelijkheden. Het gaat niet over ‘sport en spel’. Het gaat om het omgaan een mogelijke onaangename situatie in jouw dagelijks leven, of dat nu op straat is, op je werk, of in huiselijke omgeving. Ja, voor het echie. Daar waar er geen scheidsrechter is om het gevecht te stoppen. Daar waar je aan 1.000 technieken niet veel hebt. Daar waar jij jezelf ineens mentaal tegenkomt. Daar waar je ‘fight-or-flight’ reactie naar voren komt.
Ik hoop dat mijn woorden je de aanzet geven om nieuwsgierig te zijn naar Bruce Lee en zijn Jun Fan Jeet Kune Do. Je zult ontdekken dat zijn naam leidt naar een kunstenaar en een echte krijger, strijdend voor wat hij het meest geloofde en die tegelijkertijd zijn creativiteit toonde. Bruce Lee was, niet alleen de aantoonbaar wereldberoemde vechtkunstenaar, maar ook een vader, dichter, kunstenaar, schrijver, schepper, denker, vernieuwer en bovenal mens. Miljoenen mensen over de hele wereld zijn geïnspireerd om zelf hun leven te veranderen en om nieuwe wegen in te slaan. Dit alles door de woorden van één buitengewone jongeman. Dat is pas impact!
Be like water my friend.